Je li Bosna i Hercegovina porezno konkurentna?

Konkurentnost je kompleksan pojam i nije ga lako definisati, posebno kada se pokušava smjestiti u kontekst poreza. Ukoliko se konkurentnost posmatra sa aspekta države, onda se govori o međunarodnoj konkurentnosti određene države u odnosu na druge države.

Konkurentnost se može definisati kao stanje u kojemu država može, u uslovima slobodnog i fer tržišta, proizvesti dobra i usluge koji zadovoljavaju zahtjeve svjetskog tržišta, istodobno održavajući ili povećavajući realni dohodak svojih građana.

Država koja ima „bolje“, odnosno privlačnije i stimulativnije porezne propise će privući strane ulagače, kao i potaknuti razvoj domaćih društava, i time dobija epitet porezno konkurentnije države u odnosu na druge.

Da pojedine mjere fiskalne politike imaju određen učinak pokazuje aktiviranje EU i njenih institucija oko pojave kao što je štetna porezna konkurencija. Za sprečavanje takve jedne pojave EU nastoji uticati na formulisanje raznih poreznih mjera, posebno državnih potpora.

Porezna konkurentnost u EU je nastala upravo iz namjere da se putem raznih fiskalnih mjera snizi efektivno porezno opterećenje, a sve u cilju privlaćenja kapitala i povećanja konkurentnosti. Porez na dobit upravo je jedan od faktora koji pridonosi donošenju odluka o mjestu i načinu investiranja, kroz porezne olakšice, oslobađanja i poticaje.

Porezni poticaji, generalno govoreeći, za izgradnju konkurentnosti uglavnom se prepoznaju kao poticaji za privlačenje Investicija, Inovacija te Izvoza (tzv. „tri I“).  Porezni poticaji kod poreza na dobit mogu poprimiti različite oblike ali svaki oblik ili obuhvaća snižavanje porezne stope ili snižavanje porezne osnovice.

Povlaštena porezna stopa je najjednostavniji ali ujedno i “najsuroviji” instrument jer visina poticaja ne varira sa visinom investicije. Povlaštene porezne stope obično se koriste kod društava koja tek počinju sa radom, te može postojati distinkcija za pojedine sektore i geografska područja firmi. Međutim, stopa poreza na dobit nije realan pokazatelj, što pokazuje razlika između zakonskih i efektivnih poreznih stopa.

Umanjenje osnovice po osnovu ulaganja u obrazovanje i razvoj je mjera koja podrazumijeva da je umanjenje poreza odobreno na osnovu dijela troškova koji su se desili po osnovu ulaganja u istraživanje i razvoj, obrazovanje, edukaciju, doškolovavanje ili prekvalifikaciju zaposlenika. To su mjere koje indirektno, putem razvoja istraživačkih aktivnosti, kao i osposobljavanja radne snage utiču na privlačenje stranih investicija. Takođe, ovim mjerama se postiže bolja infrastruktura za razvoj domaće privrede.

Državne potpore su jedan od važnih fiskalnih poticaja su i državne, odnosno budžetske potpore. Budžetska potpora znači gubitak budžetskih prihoda i finansijska korist za primatelja.

Prema metodologiji EU državne potpore se mogu podijeliti na (European Commission, 2006): subvencije i porezna izuzeća, udjeli u vlasničkom kapitalu, povoljni krediti i porezni dug i garancije.

Ako posmatramo porezne sisteme, konkretno porez na dobot, u zemljama okruženja, porezna stopa se može okarakteristi kao niska, u odnosu na prosjek EU, koji za period 2012. – 2018. godina iznosi 20,15% (izvor: www.kpmg.com), što je prisutan trend u tranzicijskim zemljama. Bez obzira na prisutno mišljenje da se niskom opštom stopom poreza na dobit ne mogu postići posebni rezultati u podizanju porezne konkurentnosti, ona se kao mjera i dalje veoma često koristi. Niža porezna stopa kao poticaj podrazumijeva horizontalni karakter olakšice, općenitost i relativno mali gubitak poreznih prihoda.

Zemlje okruženje, konkretno Republika Hrvatska i Republika Srbija porezna mirovanja usmjeravaju, između ostalog, ka posebnim (ugroženim i nedovoljno razvijenim) područjima. Takođe, predviđena su porezna mirovanja za koncesiona ulaganja, ali i jednim dijelom za ulaganja u dugotrajnu imovinu. Ovakav oblik poticaja predstavlja korist za društva koja ostvaruju značajan profit, i posebno su pogodni za kratkoročne industrije.

Poticaji po osnovu zapošljavanja su značajno vezani za lica se invaliditetom, i odnose se na društva koja se bave rehabilitacijom takvih lica, što predstavlja uvođenje jednog socijalnog aspekta u sistem poticaja poreza na dobit. Ista karakteristika se može reći i za "klasično" zapošljavanje, olakšice po osnovu obrazovanja, edukacije, treninga i sl. što je posebno prisutno u poreznom sistemu Republike Hrvatske.

Može se zaključiti da je su oba entitetska Zakona o porezu na dobit nestimulativna po pitanju poreznih oslobađanja, odnosno poticaja, te da je Bosna i Hercegovina porezno nekonkurentna, prvenstveno iz razloga nepostojanja unutrašnje harmonizacije direktnih poreza, a potom postojanja elemenata „štetne porezne konkurencije“ u međuentitetskim odnosima. S obzirom da nemamo unutrašnju usaglašenost, nemoguće je analizirati poreznu konkurentnost na međunarodnom nivou.

Ako kažemo da se porezni poticaji za izgradnju konkurentnosti uglavnom prepoznaju kao poticaji za privlačenje Investicija, Inovacija te Izvoza (tzv. „tri I“) , onda ih u poreskom sistemu sistemu (ili sistemima) Bosne i Hercegovine ne pronalazimo.  

www.chronos.ba