Otpadne materije kao korisni proizvod, jedan od puteva razvoja bh. industrije

Projekat BloW Up - Prenos modela inovacija i znanja na Balkan: Inovativne sirovine na bazi otpada i razvoj njihovih aplikacija je finansiran od strane Evropskog instituta za inovacije i tehnologiju.

Cilj projekta je da unaprijedi oblast sirovina u zemljama Istočne i Jugoistočne Evrope kroz transfer znanja I podrži razvoj novih primjena koje će se odraziti  kroz bolje upravljanje sirovinama i otpadom.

Partneri na projektu su Institut za Molekularnu nauku i tehnologiju Nacionalnog istraživačkog savjeta (Italija), Institut za hemiju ugljenika pri Nacionalnom istraživačkom savjetu (Španija), Odsjek za industrijsku hemiju “Toso Montanari“ pri Univerzitetu u Bolonji, Institut za organsku hemiju i Centar za fitohemiju Bugarske akademije nauka, Grupa za materijale za energiju i životnu sredinu pri Univerzitetu Politecnico di Milano, Odjeljenje zaštite životne sredine i hemijskog inžinjerstva na Univerzitetu Oulu, Odjeljenje industrijskog inžinjerstva Univerziteta u Salernu, Studijski program hemija na Prirodno Matematičkom Fakultetu u Banja Luci, kompanija Tehnosint i organizacija iz Banja Luke LIR Evolucija.

U cilju progresivnog razvoja zemlje neophodno je raditi na konstantnom razvoju i unapređenju industrije. U toj oblasti u BiH potencijali su veoma značajni. Bosna i Hercegovina je jedna o zemalja u svijetu koja ima najkoncentrovanije depozite veoma raznovrsnih prirodnih rudnih resursa. Depoziti željeza se procjenjuju na više od 50 miliona tona u okolini Prijedora, depozit pirofilita kod Konjica na preko 38 miliona tona, kaolinita u okolini Srpca na preko 100 miliona tona, kao neki od najvećih.

Ozbiljne domaće i strane investicije koje su zaposlile brojne domaće radnike i visoko obrazovani kadar mogu se vidjeti u oblasti cinka i olova (rudnik Sase), rudnik krečnjaka u Doboju, rudnik boksita u Milićima i kompanija „Alumina“ koja ga prerađuje koji posredno zapošljavaju oko 4000 ljudi, kao i rudnici cementa u Lukavcu i Kaknju i brojni drugi. Rudarstvo kao aktivnost može donijeti veoma značajan BDP, te uticati veoma značajno na opšti razvoj, a i samu demografiju.

Tim Prirodno matematičkog fakulteta u Banjoj Luci, je 2018. kroz međunarodni projekat „BlowUP“ prisustvovao naučnom sastanku na temu potencijala rudarstva u Iglesijasu na Sardiniji. Kolege sa Sardinije su izložile frapantne podatke u kojima se procjenjuje da su godišnji gubici Sardinije oko 502 miliona eura nastali zbog gašenja rudarstva. Konkretno Sardinija je imala visoku eksploataciju boksita, međutim zbog nastajanja otpadnog proizvoda tzv. „crvenog mulja“ eksploatacija boksita je ugašena kako bi se fokus stavio na turizam i očuvanje okoline. Međutim, došlo je do šokantnog pada prihoda regiona i gubitka radnih mjesta za mlade.

S druge strane, u Bosni i Hercegovini imamo izuzetno uspješnu kompaniju Alumina koja sa svojim proizvodima nastalim iz boksita zauzima vrhunske pozicije u Evropi, naročito kad se tiče sintetičkog zeolita. Alumina takođe ima odlagalište otpadnog „crvenog mulja“ međutim, zajedno sa naučnicima iz Republike Srpske, Srbije i EU, ulažu napore da se ovaj otpadni materijal pretvori takođe u proizvode. Na taj način bi se istovremeno poboljšala iskoristivost boksita i kreirala brojna radna mjesta,  ali takođe i smanjila količina otpadne materije koja može narušiti sliku prirode i negativno uticati i na turističke potencijale.

Obećavajući rezultati nastali kroz projekat BlowUp koji su nedavno i publikovani u međunarodno recenziranom časopisu „Materials Today“, govore upravo o iskorišćenju nagomilanog otpadnog mulja, konkretno iz industrije rudarstva željeza u Omarskoj.

Naime, tim studijskog programa Hemija sa Prirodno matematičkog fakulteta priprema kroz ovaj projekat patentnu aplikaciju za primjenu željeza regenerisanog iz otpadnog mulja u svrhu nanotehnologija. Tim je uspio da sintetizuje visoko kristalne nanočestice željeznog oksida maghemita koji je pokazao odličan potencijal kao aditiv za maziva. Takođe, ovako regenerisano željezo uspješno je iskorišćeno da se proizvedu nanoporozni filteri od karbona (aktivnog ugljena) obogaćeni nanočesticama ovog metala.

Ovi filteri su pokazali da su mnogo efikasniji u filtrisanju sumpor dioksida iz ložišta dima u domaćinstvima. Kad se uzme u obzir da veliki broj domaćinstava koristi ugalj za grijanje, čijim izgaranjem se proizvodi sumpor dioksid i drugi toksični gasovi, vidi se da je ovo veoma važna problematika.

U BiH, zagađenje sumpor diosksidom dolazi iz termoelektrana koje koriste ugalj, gradskih toplana sa sistemima za grijanje vode, domaćinstva koja koriste ugalj kao izvor toplote i zbog činjenice da korišćeni ugalj, naročito onaj iz Ugljevika, prirodno ima visok sadržaj sumpora. Filteri koje je PMF proizveo i testirao na maloj skali, ne samo da pokazuju da su efikasni u uklanjanju, već takođe veoma jednostavno se mogu reciklirati, takoreći „oprati“ od nagomilanog sumpor dioksida pri čemu iz njega nastaje tekuća sumporna kiselina, koja je takođe vrlo koristan proizvod.

Uz brojna druga nalazišta ruda i rastuće investicije u oblasti eksploatacije, interesatno je i vrijedno pažnje da se ovakve ideje domaćih naučnika, podržane od strane međunarodnih projekata i konzorcijuma uglednih obrazovnih i naučnih ustanova iz Evropske Unije, promovišu za širu proizvodnju i upotrebu.