Nova slika radno-pravnog zakonodavstva FBiH

22.06.2016. godine objavljen je novi Opšti kolektivni ugovor za FBiH (Službene novne broj 82/2016). Kolektivni ugovor stupa na snagu danom donošenja, a istim tim danom nastale su i  mnoge dileme po pitanju materije koju reguliše, odnosno pitanja kako implementirati izmjene u odnosu na raniju varijantu i šta sve to znači za poslodavce, a šta za zaposlenike.

Šta regulira, a šta ostavlja "za kasnije"?

Novi Opšti kolektivni ugovor, kako je i očekivano pobliže definira i uređuje plaće, najnižu satnicu i najnižu plaću, povećanje plaće (prekovremeni rad, noćni rad i dr.), sadržaj granskih kolektivnih ugovora, djelovanje i uslove rada sindikata, pravila o postupku kolektivnog pregovaranja i zaključivanja kolektivnih ugovora, sastav i način postupanja tijela ovlaštenih za mirno rješavanje kolektivnih radnih sporova, postupak raskidanja OKU, trajanje i važenje OKU i pravila štrajka.

Međutim, na razočarenje mnogih, s obzirom na dosta otvorenih pitanja u, sad već ne tako novom Zakonu o radu, novi Opšti kolektivni ugovor ne daje nikakve informacije o određenim kategorijama isplata kao što su: otpremnina, regres, prijevoz na posao i sa posla i sl. Jer se za to čeka izmjena Pravilnika o primjeni Zakona o porezu na dohodak.

Ovom prilikom prokomentarisat ćemo ono čega se novi Opšti kolektivni ugovor jeste dotakao, pa krenemo redom.

Plaća, plaća, plaća!!

Prvo i najbitnije pitanje, koje postavljaju poslodavci i radnici, tiče se plaća.

Najniža plaća će se utvrđivati po istom principu kao i sada, na način da se propisana satnica množi sa punim fondom ostvarenih radnih sati za protekli mjesec mjesec i taj proizvod će biti najniža plaća radnika. Najnižu satnicu utvrđuje Ekonomsko socijalno vijeće za teritoriju Federacije BiH, najkasnije do 01.12. u tekućoj za narednu godinu. Početna najniža satnica za 2016. godinu je dogovorena u iznosu od 2,31 KM, što je povećanje u odnosu na dosadašnjih 2,05 KM. Plaća se može obračunati i na osnovu bruto satnice, i to računajući na isti način kao i do sada (zbir najniže neto satnice i doprinosa iz plaće).

Novi Opšti kolektivni ugovor ostavlja otvorenu mogućnost da se granskim kolektivnim ugovorima, kolektivnim ugovorom za područje Kantona, te kolektivnim ugovorom za jednog ili više poslodavaca, može se ugovoriti i niža satnica od satnice gore definirane, s tim da tako utvrđeni iznos ne može biti niži od 1,62 KM prije oporedivanja (dakle, neto sa uključenim porezom na dohodak). 

Najniža plaća se računa tako što se najniža neto satnica množi sa brojem sati za svaki mjesec pojedinačno.

Kontraverzno pitanje osnovne plaće i dijela plaće po osnovu učinka

Pitanje koje je otvorilo najviše polemika nakon donošenja Zakona o radu je svakako definicija i metod obračuna dijela plaće po osnovu učinka. Socijalni partneri su evidnento, ne ulazeći u bilo kakve detalje oko preciziranja elemenata za ocjenu istih, zauzeli stanovište da se za svako radno mjesto može difenrencirati učinak. Definiciju elemenata za utvrđivanje osnovne plaće i dijela plaće po osnovu radnog učinka, prepustili su granskim kolektivnim ugovorima. Ukoliko te elemente ne definišu granski kolektivni ugovori, onda oni ostaju u nadležnosti pojedinačnih kolektivnih ugovora, Pravilnika o radu ili Ugovora o radu (predviđeno za poslodavce koji nisu obuhvaćeni ni granskim ni pojedinačnim kolektivnim ugovorima, a po osnovu člana 118. Zakona o radu nisu obavezni ni donositi Pravilnik o radu).

Data je definicija osnovne plaće koja glasi da je to novčani iznos koji je poslodavac dužan isplatiti radniku za rad sa punim radnim vremenom i normalnim uvjetima rada za odgovarajući posao u skladu sa posebnim zakonom, granskim kolektivnim ugovorom, pojedinačnim kolektivnim ugovorom i Pravilnikom o radu.

Osnovi za uvećanje osnovne plaće

Radnik ima pravo na uvećanje plaće po sljedećim osnovama:

prekovremeni rad – najmanje 25% neto satnice

noćni rad – najmanje 25% neto satnice

rad na dan sedmičnog odmora – najmanje 15% neto satnice

rad u dane praznika koji su po zakonu državni praznici – najmanje 40% neto satnice

Kao osnov se uzima neto satnica iz Ugovora o radu ili drugog akta poslodavca, te uključuje porez na dohodak, a navedeni se dodaci međusobno ne isključuju (poslodavac će obračunati uvećanu platu po onim osnovima za koje je zaposlenik ispunio uslove, čak i onda kada je ispunio uslove za sve navedene osnove).

Minuli rad

Minuli rad je bio još jedna od briga radnika nakon donošenja Zakona o radu. Naime, pojavile su se dileme oko toga da li će se ovo pravo radnika potpuno ukinuti ili samo umanjiti. Novi Opšti kolektivni ugovor definira da se osnovna plaća uvećava za 0.4% za svaku godinu radnog staža kod poslodavca sa kojim radnik ima zaključen Ugovor o radu (ranije je bilo 0,6%).
Pod radnim stažom podrazumijeva se radni staž proveden kod istog poslodavca, bez obzira na eventualne promjene pravnog oblika privrednog subjekta.

Ishrana u toku radnog vremena - topli obrok

Član 13. novog Opšteg kolektivnog ugovora kaže da je poslodavac obavezan radniku osigurati ishranu u toku radnog vremena (topli obrok). Ukoliko poslodavac ne osigura ishranu, radniku se isplaćuje naknada u dnevnom iznosu od 0,5% do 1,0% prosječne neto plaće isplaćene u FBiH, prema posljednjim objavljenim podacima Federalnog zavoda za statistiku. Evidentnih promjena u ovoj oblasti u odnosu na raniju verziju Opšteg kolektivnog ugovora koji je propisivao da se isplaćuje mjesečna naknada u iznosu od najmanje 20% prosječne neto plaće isplaćene u Federaciji BiH, prema posljednjim objavljenim podacima Federalnog zavoda za statistiku. PO novom Opštem kolektivnom ugovoru dnevni iznos naknade za ishranu utvrđuje se do 31.12. u tekućoj godini za narednu godinu. Visina naknade za topli obrok, utvrđena na bazi prosječne neto plaće isplaćene u FBiH prema posljednjim objavljenim podacima FZS, primjenjuje se za cijelu narednu godinu.

Domen granskih kolektivni ugovora

Granske kolektivne ugovore zaključuju Samostalni sindikati za područja djelatnosti sa grupama poslodavaca iz područja djelatnosti Udruženja poslodavaca FBiH, osim u slučajevima iz člana 32. Opšteg kolektivnog ugovora, a koji se odnosi na područja djelatnosti tzv. reprezentativnih sindikata, tj. sindikata preduzeća osnovanih javnim kapitalom. Dakle, pravne subjekte u kojima javni organi ili institucije učestvuju sa više od 50% ukupnog kapitala privrednih društva, pored reprezentativnog sindikata, reprezentativnog udruženja poslodavaca, zaključivat će i predstavnici nosilaca državnog kapitala.

Granski kolektivni ugovori, će dakle, pored drugih pitanja određenih ovim kolektivnim ugovorom, obavezno regulisati:

a) Način utvrđivanja plaće i radnog učinka;

b) Način i visinu obračuna povećanja plaće po osnovu:

- otežanih uvjeta za rad

c) naknade plaća za:

- slučaj smrti radnika i članova uže porodice;

- vrijeme odsustva sa rada;

- vrijeme bolesti radnika;

- rad ne terenu;

d) način i visinu utvrđivanja naknade za službeno putovanje;

e) uslove i visinu naknade plaće zbog odsustva sa rada žene za vrijeme trudnoće u slučaju kada ne može biti raspoređena na druge poslove;

f) pravo na otpremninu.

Granskim kolektivnim ugovorima, pored drugih pitanja određenih ovim kolektivnim ugovorom, se mogu regulisati i:

a) naknade za prijevoz sa posla i na posao;

b) uslovi i visina naknade regresa za godišnji odmor, pod uslovom da poslodavac nije prethodnu poslovnu godinu završio sa gubitkom.

Pored gore navedenih prava, granskim kolektivnim ugovorom će se definisati i druga prava koja se, u skladu sa Zakonom o radu, definišu kolektivnim ugovorom ili Pravilnikom o radu.

Oporezivanje naknada u vezi s radnim odnosom

Što se tiče oporezivanja primanja radnika mimo plaće, tj. naknada koje proizilaze iz radnog odnosa (topli obrok, regres, otpremnina, prevoz na posao i sa posla, dnevnice, troškovi službenog puta i sl.) ostaje isti sistem kao i do sada – neoporezive su do eventualne promjene Pravilnika o primjeni Zakona o porezu na dohodak o kojoj se trenutno pregovara.

Izvor : Društvo za kreativna rješenja i poslovne usluge Kurgan - Hadžira Bučo, dipl. Iur.